Flokkur: Kallinn i Brúnni

26.07.2011 11:09

Kallinn i brúnni Kúti á Háeyri

      Björgvin Sigurjónsson © mynd þorgeir Baldursson 2011

                          Um borð i Faldi þH © mynd þorgeir Baldursson 2011

                UM borð i Sylviu © mynd þorgeir Baldursson 2011

Ný sýn á lífið

 

-Segir Björgvin Sigurjónsson, Kúti á Háeyri, sem í sumar hefur kannað nýjar slóðir sem skipstjóri á hvalaskoðunarbátum frá Húsavík

 

Ekki er víst að allir Vestmanna eyingar kveiki á perunni, þegar Björgvin Sigurjónsson er nefndur á nafn.  Aftur á móti eru flestir með á hreinu hver Kúti á Háeyri er, þá kviknar ljós.

  Kúti er fæddur á Akureyri árið 1947 og er því kominn á sjötugs aldurinn.  Hann kom til Eyja árið 1966 og ætlaði að vera hér eina vertíð, í Fiskiðjunni, en örlögin höguðu því þannig til að hér hefur hann verið síðan.

  "Það var nú eiginlega karl faðir minn sem orsakaði það allt saman," segir Kúti.  Þannig var að ég var á vertíð í Sandgerði veturinn 1963 og þeim gamla þótti ég eiga lítið af aurum eftir þá vertíð.  "Farðu til Vestmannaeyja," sagði hann.  "Þar er nóg vinna og fallegt kvenfólk."  Og það voru orð að sönnu, enda talaði hann af reynslu, hafði búið í Eyjum um nokkurt skeið hjá nafna sínum, séra Sigurjóni á Ofanleiti.  Afi minn, sem kallaður var Friðrik skyggni, hafði líka búið í Eyjum um hríð og byggði hús við Há­steins veginn.  En á þessari vertíð kynntist ég eiginkonunni, Matthildi Sigurðardóttur, og við hófum bú skap í Vestmannaeyjum.  Fyrst á Vesturhúsum og síðan á nokkrum stöðum í bænum, þar til við end uðum á því að kaupa hið sögufræga hús Háeyri við Vesturveg þar sem við höfum búið í allmörg ár."

 

Í nám fyrir "eldri borgara"

Kúti stundaði sjó sem aðalatvinnu í Vestmannaeyjum og árið 1988 nýtti hann sér tækifærið þegar boðið var upp á réttindanám í Stýrimanna skólanum þar fyrir starfandi sjómenn í Eyjum.  "Við vorum nokkr ir sem ég hef stundum kallað "eldri borgara" sem notuðum tækifærið og settumst á skólabekk um haust ið.  Fengum út úr því 80 tonna skipstjórnarréttindi.  Eftir áramótin hélt ég svo áfram og kláraði I. stigið.  Mig hálflangaði til að halda áfram og ná mér í meiri réttindi.  Einn skólabróðir minn, Óskar Pétur Friðriksson, hvatti mig mjög til þess og var búinn að lofa mér að stoð í því námi.  En fjárhagurinn leyfði það bara ekki og ég ákvað að fara frekar á sjóinn.  Hitt er svo annað mál að þessi réttindi, sem í dag heita 45 metra réttindi, hafa dugað mér prýðilega, ég hef alltaf verið meira fyrir sjómennsku á smáum skipum en stórum."

  Meðan Kúti stundaði sitt nám í Stýrimannaskólanum vann hann ötullega að þróun á nýju björg unartæki, sem hann hafði lengi verið með í kollinum.  "Þetta var tæki sem ég sá fyrir mér að myndi leysa bjarghringinn af hólmi.  Ég hafði aldrei haft mikla trú á bjarghringnum, enda ekki auðvelt fyrir slasaða menn eða meðvitund arlitla að halda sér í því tæki á neyðarstundu.    Nema hvað ég fór á fullt með að þróa þetta nýja tæki, dyggilega studdur af nemendum og kennurum í Stýrimannaskólanum.  Árangurinn af þeirri vinnu varð svo Björgvinsbeltið sem var síðan sett á markað og hefur síðan þá sannað gildi sitt.  Mér skilst að það hafi átt sinn þátt í að bjarga lífi 23 sjó manna fram til þessa.  Ég hef sjálf ur ekki efnast á þessari uppfinningu en í mínum huga eru 23 mannslíf góð laun fyrir þetta starf."

 

Tilboð frá Húsavík

Á þessu ári urðu þáttaskil í lífi Kúta, þegar hann allt í einu ákvað að söðla um, fara úr fiskimennsku yfir í túristasjómennsku.  "Þetta kom nú ekki til af góðu.  Ég var eiginlega orðinn hálffatlaður, annað hnéð gaf sig eftir nær hálfa öld á sjónum og ég varð að fara í aðgerð, er með gervihné.  Ég get alveg viðurkennt að ég var hálfragur að sækja um pláss eftir þá aðgerð, óttaðist að ég væri ekki nokkur maður í að vinna á dekki eftir þetta.  En þá gerðist það að í mig var hringt norðan af Húsavík.  Það var Stefán Guðmundsson, sem var í Stýrimannaskólanum í Eyjum á sama tíma og ég var að taka mitt próf.  Harðduglegur og áræðinn maður sem er búinn að byggja upp hvalaskoðunarfyrirtækið Gentle Giants í sínum heimabæ á Húsavík.  Hann sagði að sig vantaði skipstjórnarmann í sumar á bátana fjóra sem hann er með í þessu, og helst af öllu vildi hann fá traustan skipstjórnarmann úr Vestmannaeyjum.

  Mér leist nú ekki beint á þetta í byrjun, bæði var þetta eitthvað alveg nýtt og óþekkt fyrir mig og svo sagði ég honum að ég vissi ekki hvað mætti treysta löppunum á mér. 

  Aftur á móti var aðalvanda málið það að ég var ekki með nein rétt indi í vélstjórn, sem er krafist í þessum siglingum.  Þau réttindi voru ekki komin til sögunnar þegar ég fékk mín skipstjórnarréttindi árið 1989.  En það mál leystist farsæl lega þegar sá ágæti maður, Gísli Eiríksson, vélstjórnarkennari við Framhaldsskólann, ákvað að bjóða upp á slíkt námskeið í vetur fyrir nokkra sem svipað var ástatt um og mig.  Honum tókst að koma þeim lærdómi inn í kollinn á okkur og við útskrifuðumst með þau 750 kWh. réttindi sem krafist er.

  Ég verð að segja, að ég gladdist ákaflega yfir þessu atvinnutilboði frá Stefáni.  Menn höfðu ekki beint staðið í röðum við að bjóða mér vinnu síðustu misserin og því leit ég á þetta sem nokkurs konar himna sendingu.  Og ég rétt hafði tíma til að taka við prófskírteininu, svo var ég rokinn norður í land, átti að mæta þar til vinnu tveimur dögum síðar sem ég og gerði."

 

Stundvísi, reglusemi og kurteisi

Kúti segir að Stefán sé búinn að byggja upp myndarlegt fyrirtæki á Húsavík.  "Hann er með fjóra báta í starfseminni, einn þeirra er Faldur, 16 tonna eikarbátur; smíðaður í Vestmannaeyjum og getur tekið 45 manns, annar  heitir Sylvía, 30 tonna eikarbátur sem tekur 55 til 60 farþega; þriðji er Aþena, plastbátur sem tekur 24 farþega, og sá nýjasti er Amma Sigga ofurgræja - systur skip Jötuns í Vestmannaeyjum.  Auk þess á fyrirtækið lítinn Zodiac bát í minni verkefni.  Og Stefán býður upp á meira en bara hvala skoðun, sjóstangveiði og fugla skoðun.  Fyrirtækið tekur að sér allt sem snýr að sjóferðum; starfs mannaferðir, óvissuferðir, kvik myndatökuferðir, ljósmyndaferðir, eyjaferðir, þjónustu við gönguhópa og kafara o.s.frv. Hann er búinn að taka rækilega til hendinni úti í Flatey á Skjálfanda, búinn að koma þar upp feikilega skemmtilegu grill-útivistarsvæði fyrir ferðamenn.  Ég lenti einmitt í því í byrjun þegar ég kom norður að aðstoða hann við það.  Þá var verið að græja og skipu leggja 130 manna brúðkaup sem haldið var um síðustu helgi fyrir fólk úr Reykjavík, við miklar og góðar undirtektir viðstaddra. Við fluttum þar til m.a. stóreflis reka viðardrumba og það var eiginlega prófsteinn á það hvað nýja hnéð þoldi.  Það stóðst þá prófraun með ágætum og síðan hefur mér fundist mér allir vegir færir."

  Kúti segir að hann fari að jafnaði þrjá túra á dag með ferðamenn í hvalaskoðun, á sitt hvorum eikarbátnum eftir því hver farþegafjöld inn sé og um borð sé einnig leiðsögumaður. Auk þess sinni menn öllum þeim fjölmörgu verk efnum sem falli til á vertíðinni og ráðnir til slíks. "Þetta er krefjandi starf og mikilvægt að halda áætlun.  Svona eins og strætó verður að halda áætlun til að ekki fari allt í rugl.  Á milli túra höfum við 25 mínútur til að gera klárt fyrir næsta túr og koma farþegum um borð.  Kjörorð Gentle Giants eru stundvísi, reglusemi og um leið mikill sveigjanleiki; að auki mætti nefna kurteisi.  Þetta höfum við í hávegum, kúnninn er alltaf í fyrsta sæti enda vegnar fyrirtækinu vel."

  Kúti segir að þessar hvalaskoð unarferðir séu svona eins konar bland í poka.  "Næst landi gefst fólki tækifæri til að skoða hnísur og höfrunga.  Svo ef farið er dýpra má sjá hnúfubak og hrefnu, og svo enn utar getur stundum að líta steypi reyði sem er tignarleg skepna.  Ég þurfti ýmislegt að læra í sambandi við þetta, t.d. hvernig á að koma aftan að að hvölunum til að þeir verði fyrir sem minnstri truflun. 

  Og þetta er mikil upplifun fyrir fólkið sem sér ekki svona hluti nema einu sinni á ævinni.  Þetta er alls konar fólk, af öllum þjóðernum og t.d. ekki óalgengt að með okkur er í för fólk í hjólastólum, sem hefur átt sér þá ósk heitasta að fá að sjá hvali.  Sú ósk er þarna uppfyllt og ég hef sjaldan fundið fyrir eins miklu þakklæti og frá þessum farþegum.  Maður er kysstur í bak og fyrir og kvaddur með orðunum "súperkaptain" og ámóta. 

  Vissulega er ekki alltaf rjómablíða í þessum ferðum og farþegarnir fá stundum að kynnast alvöru ágjöf.  En það virðist bara auka á ánægj una.  Svo í lok hverrar ferðar er öllum alltaf boðið upp á heitt kakó og kleinur, sem flestum finnst alveg frábært."

 

Allt annar heimur en ég hélt

Kúti segir að þetta sé allt annar heimur en hann hafði gert sér í hugarlund.  "Og ég er búinn að læra mikið á þessum stutta tíma.  Hvað verst þykir mér að vera ekki betur að mér í tungumálum en ég er en stærsti hlutinn af farþegunum er útlendingar.  Reyndar er alltaf leiðsögumaður með í för en þarna finn ég hvað mig vantar og vildi gjarnan reyna að bæta úr því.  Húsavík er líka afskaplega ensku mælandi heimur á þessum árstíma, allavega á bryggjunum þar sem túristarnir bíða oft í röðum eftir því að komast í hvalaskoðun og aðra afþreyingu.

  Ég er mörgum þakklátur," segir Kúti.  "Stefáni fyrir að gefa mér þetta tækifæri og Gísla Eiríks og öðrum í Framhaldsskólanum fyrir að koma upp þessu námskeiði sem mig og fleiri vantaði.  Þetta er eitt hvað sem í raun hefur gefið manni nýja sýn á lífið.  Ég átti alveg eins von á því eftir aðgerðina að þetta væri bara búið, maður væri úr leik atvinnulega séð.  En þetta sumar hefur heldur betur breytt þeim hugs unarhætti.  Ég veit ekki með framhaldið, það er búið að biðja mig að vera áfram og ég sagði að ég ætlaði að vera heima hjá mér á jólunum, annars væri ég til í næst um hvað sem er.  Svo á það bara eftir að koma í ljós," sagði Kúti á Háeyri að lokum.

Viðtal Ómar Garðarsson www.eyjafrettir.is

25.12.2010 22:32

Jólaviðtalið kallinn i brúnni

                       Hilmar Helgasson skipstjóri © mynd Kristinn Benidiktsson 2010                
                                    Hrafn Sveinbjarnarsson Gk 255 © mynd Kristinn Benidiktsson 2010

TEXTI OG MYNDIR:

KRISTINN BENEDIKTSSON

 

"Mín skoðun er sú að við ættum að veiða miklu meira af þorski en Hafró leggur til.  Það er langt síðan að auka átti þorskveiðiheimildirnar," segir Hilmar Helgason skipstjóri á Hrafni Sveinbjarnarsyni GK 255 við blaðamann Fiskifrétta sem með engum fyrirvara er staddur í brúnni hjá honum vestur á Halamiðum til að fylgjast með veiðum og vinnslu þegar nóvemberbrælan er að ganga niður í lok síðasta mánaðar.

 

Grænlandsgöngur

 

,,Nú eru liðin um það bil 4 til 5 ár síðan við togaraskipstjórarnir urðum varir við þorsk á 450 faðma dýpi á Hampiðjutorginu. Fyrst tókum við eftir þessum þorski í desember/janúar þegar við lentum í að hífa 10 tonn þar sem ekki átti að vera fræðilegur möguleiki á að veiða þorsk. Það sama gerðist svo í júnímánuði ár hvert, skipin ráku í 10-15 tonna höl á sömu slóðum. Við höfum alltaf talið að þarna væri Grænlandsþorskur að ganga yfir á Íslandsmið í töluverðu magni til að hrygna og svo til baka til Grænlands um sumarið að hrygningu lokinni. Hjá  Hafró vildi hins vegar enginn hlusta á okkur og taka mark á þessum fréttum," segir Hilmar.

 

"Á þessum tímapunkti átti auðvitað að stórauka þorskveiðarnar við Ísland enda er ég alveg sannfærður um að Grænlandsgöngur þorsks hafi lengi átt sér stað. Þegar ég var að byrja með Gnúpinn GK árið 1988 tók ég eftir að þorskur gekk í miklu magni upp á grunnið við Melsekkshornið og dreifðist austur með landinu og vestur með því. Við urðum síðan vitni að því að eftir því sem sjórinn fór hlýnandi færðust göngurnar norðar og norðar. Þær voru að koma upp Víkurálinn 10 árum síðar en nú gengur þorskurinn yfir Hampiðjutorgið inn á Vestfjarðamið. En það vill enginn hlusta," segir Hilmar og er búinn að koma sér aftur fyrir við stjórntækin eftir að hífð voru 8 tonn af blönduðum fiski mest þorski."

 

Suður eftir Olnboganum

 

Niðri í skipinu kepptist morgunvaktin á fullu við að pakka þorskinum, helmingnum af síðasta hali, sem stýrimaðurinn skaut á að væru 5-6 tonn að minnsta kosti, þegar pokinn lá á dekkinu nokkru áður. Nú er ekkert annað í stöðunni en að koma sér af svæðinu og leita af ufsa því þorskskammturinn í túrnum er kominn.

 

 Hilmar skipstjóri stendur vaktina og stýrir skipinu á toginu suður eftir Olnboganum í átt að Menjunni, þar sem hann ætlar að toga upp fyrir flakið og snúa þar við. Olnboginn er, eins og nafnið gefur til kynna, mjór aflíðandi hryggur sem skilur að Litla-Vik og Stóra-Vik í kantinum vestur af Halanum.

 

"Nú hef ég verið grynnra en hin skipin til að freista þess að fá meiri karfa. Ætli togtíminn verði ekki hátt í fimm klukkustundir þegar kemur að hífingu," segir hann og bendir mér á stóran rauðan punkt á plotternum.

"Þetta er Menjan, mjög gamalt flak. Hér hafa margir tapað trollinu í festunni," segir hann og bætir við að þegar Þjóðverjarnir voru að byrja að fiska á þessu svæði snemma á síðustu öld settu þeir út bauju á ákveðnum stað. Síðan röðuðu skipin sér upp og toguðu hlið við hlið, skráðu dýpistölur og festur, og teiknuðu þannig upp botninn á stóru svæði.

 

 

Hálfsjóveikur í fyrstu

 

Hilmar er einn reyndasti skipstjórinn í togaraflotanum í dag enda búinn að vera lengi til sjós og man tímana tvenna á þessum fimm áratugum sem hann hefur verið á sjónum. Hann er fæddur í Grindavík árið 1949, sonur hjónanna Helga Aðalgeirssonar skipstjóra og Guðmundu Svanborgar Jónsdóttur húsfreyju.

 

,,Ég ólst upp þar sem allt líf snerist um báta og veiðar frá morgni til kvölds. Hvergi komu tveir menn eða fleiri saman svo ekki væri talað um fiskiríið og sjósóknina. Ég var 14 ára, þegar ég var ráðinn sem beitningamaður á Guðjón Einarsson GK, sem Sigurgeir Guðjónsson gerði út og síðan fór ég árið eftir á Hafrenning GK, 50 tonna bát, sem Hafrenningsútgerðin byrjaði með en Sigurpáll, bróðir pabba, var skipstjóri.

 

Ég var alltaf hálfsjóveikur í fyrstu enda var svo slæm slagvatnslykt í þessum gömlu bátum að hún ætlaði mig lifandi að drepa. Ég man eftir þessu eins og það hefði gerst í gær. Þetta voru viðburðaríkir tímar enda voru margir skrautlegir einstaklingar í áhöfninni eins og Þorbergur Sverrisson, vélstjóri, sem gekk undir nafninu Beggi í Brimnesi, annálaður sjóari í Grindavík. Einnig voru þrír bræður úr Reykjavík, sem verið höfðu með Sigurpáli í mörg ár, en þeir voru Ingi kokkur, Óskar og Geiri, alltaf kallaðir Bakkabræður. Þetta voru allt karlar á miðjum aldri sem voru svaðblautir og var oft skrautlegt þegar verið var að fara út eftir helgarnar og karlarnir að veltast um borð. Þarna upplifði maður vertíðina í Grindavík eins og hún gat best orðið, þrældómsvinna, eins og var á árum áður. Um sumarið var svo farið á humarveiðar. Bátar á þessum árum voru nánast tækjalausir. Við vorum radarlausir en það kom ekki mikið að sök því karlinn notaðist við dýptarmælinn sem var þess tíma staðsetningartæki ef ekki sást til lands svo hægt væri að taka landmið."

 

Radarinn var töfratæki

 

Um vorið fór ég með Sigurpáli til Reykjavíkur á bátnum þar sem settur var í hann nýr radar sem þá þótti töfratæki. Á heimleiðinni skall á svarta þoka þegar við vorum komnir suður fyrir Reykjanes og sá ekki til lands. Sigurpáll kunni ekkert á radarinn og var hálfhræddur við tækið. Hann bað mig að horfa í hann og vita hvort ég myndi ekki þekkja Hópsnesið.

"Þú hefur séð í radarinn hjá pabba þínum, svo þú ættir að þekkja nesið," sagði hann við mig. Hann vissi að ég hafði oft þvælst með pabba á sjó.

"Ég var ekkert að pæla í því," svaraði ég og var engan veginn tilbúinn að axla þessa ábyrgð. Þá sendi hann mig fram á stefni bátsins og sagði mér að láta sig vita þegar ég sæi brjóta á skerjum. Hann sigldi síðan í átt að landi þar til dýptarmælirinn sýndi 30 faðma dýpi og þar tók hann strikið í austur átt. Eftir þetta var auðvelt að sigla inn til Grindavíkur í svartri þokunni. Seinna um sumarið gerðist skondið atvik er við urðum að fara sérstaklega í land með bilaðan radar. Má segja að ekki hafi tekið langan tíma fyrir karlinn að verða svo háðan nýrri tækni að allt varð ómögulegt þegar tækið virkaði ekki sem skyldi," segir Hilmar brosandi.

 

Farðu í fraktina

 

Þegar Hilmar var á vertíð þá 18 ára gamall á bát föður síns, Þorbirni II GK, fékk hann svo heiftarlega í bakið að hann varð að hætta á bátnum. Læknirinn sem hann leitaði til sagði honum í fullri alvöru að ef hann ætlaði að vera áfram til sjós skyldi hann fá sér kastskeyti á hausinn og fara í fraktina. Í framhaldi af því réði Hilmar sig á flutningaskip Sambandsins. Þar var hann næstu árin og sigldi vítt og breitt, allt frá Hvítahafi í norðri til Portúgals í suðri og Ameríku í vestri.

 

,,Mér er sérstaklega minnisstætt frá þessum tíma hve staðsetningartækin voru frumstæð en það var eingöngu sextantinn og himintunglin þegar sást til þeirra. Á leiðinni yfir hafið var venjan, þegar sást til sólar, að 2. stýrimaður tæki stöðuna um klukkan ellefu á morgnana og svo aftur í hádeginu. Skipstjórinn kom svo upp og tók stöðuna ásamt 3. stýrimanni um tvöleytið með sínum sextant, sem enginn annar í áhöfninni fékk að snerta. Þetta var auðvitað mjög frumstætt en allt eftir kúnstarinnar reglum," sagði Hilmar en þegar hér var komið sögu ákvað hann að taka slaginn og fara í Stýrimannaskólann enda bauðst honum að vinna með náminu hjá útgerðinni.

 

Sigldi til Ísafjarðar á útreikningunum

 

"Í minni fyrstu ferð sem stýrimaður lenti ég með einum af elsta skipstjóranum í flotanum, Bernharð Pálssyni, en hann var alveg ævaforn í háttum. Hann hafði verið í leiðangri til Grænlands að sækja sauðnaut til Gothhaab og svo var hann á doríuveiðum á Hæringi við Grænland 1931. Hann þéraði hvern mann og titlaði, ávarpaði mann aldrei með nafni, þegar hann var á vakt. Við vorum að fara út frá Patreksfirði þegar ég hitti hann fyrst. Hann lét mig slökkva á radarnum og mæla staðsetninguna með því að setja skriðmæli út aftur á og miðunarskífu út á brúarvæng. Hann fylgdist vel með mér því svo sagði hann:

"Svo farið þér tvær mílur af" og lét mig sigla til Ísafjarðar með þessum hætti eða tvær mílur frá ystu nesjum. Hann var mjög klár og fór að skóla mig til. Hann kenndi manni að sigla eftir landmiði enda var leitun að öðrum sem kunni betur á ströndina allt í kringum landið. Hann sýndi mér leiðina fyrir Straumnes sem farin var grunnt í brælu.

"Í norðaustan brælu farið þér 0,2 sjómílur frá landi og síðan á tveimur bárum yfir röstina, sagði karlinn, en ég prófaði það hins vegar aldrei," segir Hilmar og bætir við að hann hafi sýnt honum gatleiðina fyrir Látrabjarg og innan skerja fyrir austan land. Alltaf að finna stystu leið á milli hafna.

 

 

Eigin útgerð endaði illa

 

"Ég kynntist konunni minni, Rögnu Valdimarsdóttur, fyrst á balli í Ungó í Keflavík 1967 þar sem Pónik og Einar spiluðu. Hún var frá Grenivík og var að vinna á vertíð í frystihúsi í Keflavík ásamt nokkrum vinkonum sínum. Við hittumst svo aftur seinna og hófum búskap og eignuðumst okkar fyrsta barn, Helga, árið 1973. Hún átti þá Guðbjörgu Önnu, sem fæddist 1968 og ól ég hana upp sem mína eigin dóttur. Síðan eignuðumst við Valdimar 1976, Svanborgu 1984 og Guðrúnu Sif 1988.

 

Ég ákvað að hætta í fraktinni 1977, mér fannst alveg óþolandi að vera í burtu frá fjölskyldunni langtímum saman. Eftir vertíð á Víkurberginu GK ákveðum við Ragna á flytja til Húsavíkur. Keyptum 35 tonna bát frá Grundarfirði, Kóp SH, til að stunda rækjuveiðar. Þá var góður gangur í rækjunni fyrir norðan, úthafsrækjuveiðarnar að byrja og innfjarðarrækjan á fullu. Þessi útgerð varð heldur endaslepp þegar báturinn brann eftir nokkra róðra sem höfðu gengið mjög vel. Ég lenti illa út úr þessu tjóni þar sem ég hafði keypt bátinn á yfirverði miðað við tryggingar og var mörg ár að vinna mig út úr ævintýrinu.

Ég réði mig sem stýrimann síðla sumars 1978 á Blika ÞH, 50 tonna bát, með Hinriki Þórarinssyni annáluðum rækjukarli á Húsavík. Hann var sko flottur. Við þvældumst alla leið á Dohrnbanka sem var meira en að segja það á þessari blöðru einkum þegar komið var fram í september og allra veðra var von. Við gerðum feiknagóða túra þangað og lönduðum rækjunni hjá Olsen á Ísafirði á toppverði."

 

Fór upp allan stigann

 

Næsta sumar byrjaði ég svo sem háseti á Júlíusi Havsteen ÞH 1 og gegndi öllum stöðum um borð nema að vera vélstjóri. Ég byrjaði sem sagt sem háseti og varð kokkur, netamaður, bátsmaður, stýrimaður og skipstjóri. Fór upp allan stigann eins og hann lagði sig. Júlíus Havsteen ÞH var smíðaður á Akranesi. Húsvíkingar gerðu strax rétt, þegar þeir fengu skipið, að ráða reyndan skipstjóra í byrjun. Hann fengu þeir frá Akureyri, Benjamín Antonsson, sem verið hafði lengi stýrimaður þar á togurum og leyst af sem skipstjóri á Svalbaki EA.

Ég var alltaf slæmur í bakinu þannig að 1981, þegar Kolbeinsey ÞH kom, sá ég mér leik á borði og var ráðinn 1. stýrimaður og afleysingarskipstjóri á Júlíusi ÞH. Við höfðum verið á bolfiskveiðum alveg frá því að skipið kom til Húsavíkur en á árunum 1982-´84 skall á olíukreppa og hún skapaði víða erfiðleika.

Á þessum tíma varð enn frekari uppgangur í rækjuveiðunum. Norðmenn keyptu alla rækju sem veiddist á uppsprengdu verði og sendu sérstök flutningaskip til landsins til að sækja farmana. Því var skipt yfir á úthafsrækjuveiðar á Júlíusi ÞH þar sem miklu minni olíueyðsla var á slíkum veiðum en bolfiskveiðunum en það réðist af því að toghraðinn var miklu minni á rækjunni. Við vorum á úthafsrækju og ísuðum rækjuna fyrstu tvö árin en síðan var sett vinnsla um borð og rækjan soðin eða fryst á Japansmarkað og lengdust þá túrarnir úr viku í tvær," segir Hilmar og tekur sér málhvíld og svarar í símann.

 

Aftur til Grindavíkur fyrir tilviljun

 

"Árið 1988 varð mikill vendipunktur á mínum sjómannsferli sem réðist af algjörri tilviljun vil ég meina þegar mér bauðst að taka við Gnúpi GK sem Þorbjörn hf. í Grindavík var að semja um kaup á af Granda í Reykjavík. Það voru blikur á lofti fyrir norðan fannst mér. Vinur minn á Kolbeinsey ÞH fékk í bakið og varð að hætta til sjós en fékk enga vinnu í landi fyrir norðan við sitt hæfi hvernig sem hann reyndi. Ég settist niður með konunni minni og við ræddum málin í mikilli alvöru þar sem ég gæti lent í þessari sömu stöðu og því úr vöndu að ráða. Við ákváðum að setja húsið okkar á sölu og vorum að ganga frá sölu á því, þegar pabbi hringdi í mig og sagði að Eiríkur Tómasson vildi ná tali af mér. Eiríkur gaf mér lítinn tíma til að hugsa þegar hann hafði upplýst mig um erindið og því var ég orðinn skipstjóri á togara í mínum fæðingarbæ eftir öll þessi ár fyrir algjöra tilviljun," segir Hilmar og rifjar upp að það hafi verið mikil vinna en ánægjuleg að koma aftur til Grindavíkur 1988 og taka við þremur skipum á 18 mánuðum.  

 

 

Saltað á sjó og síðan fryst

 

Gamli Gnúpur GK, sá fyrsti, var Ásþór RE frá Granda. Lítill togari og tækjalítill. Eftir nokkra ísfisktúra var Stefanía, gömul flatningsvél, reyndar sú fyrsta sem kom til Grindavíkur 1953, hífð niður á millidekkið ásamt hausara, skolkörum og færiböndum og skipið útbúið til saltfiskverkunar. Fremst í lestinni var þiljað af fyrir ísfisk en körum komið fyrir í lestinni og þar var þorskurinn pækilsaltaður. Þetta var brautryðjandastarf í slíkri vinnslu á sjó. Síðan var fiskurinn umsaltaður í landi áður en honum var pakkað til útflutnings. Með þessu móti fékkst fyrsta flokks saltfiskur, svokallaður SPIG fiskur, sem var bjartari en neta- og snurvoðarfiskur, en markaðirnir á Spáni, Ítalíu og Grikklandi borguðu mun betur fyrir slíkan fisk og kölluðu eftir honum í æ ríkara mæli.

Að sögn Hilmars tók langan tíma að slípa saman áhöfnina fyrir þessa vinnslu, því sjómönnum sem voru vanir stuttum túrum á ísfiski gekk misvel að aðlagast lengri túrum á vinnsluskipi og auk þess alls óvanir slíkri vinnslu. Það gekk á ýmsu en með þrautseigju náðist býsna góður árangur einkum eftir að gamla Guggan, áður Guðbjörg ÍS og síðar Snæfugl SU, kom frá Reyðarfirði í byrjun árs 1989 og fram fóru skipti á skipum vegna úreldingar fyrir austan. Bæði var það skip betur tækjum búið og miklu meira rými á millidekki og í lest fyrir vinnsluna.

 

Snæfellið keypt

 

"Í lok þessa árs keypti Þorbjörn hf. frystitogarann Snæfell EA frá Hrísey og var útgerðinni ekki spáð vel hvað það skip varðaði. Þótti mörgum þetta vera feigðarflan hjá þeim feðgum. Þeir gáfu skipinu nafnið Hrafn Sveinbjarnarson GK 255, nafn sem verið hafði með útgerðinni alveg frá upphafi. Þetta var nýsmíði, búin fullkomnustu siglingartækjum og öðrum tækjum bæði til siglingar og vinnslu. Glæsilegasta skip sem hefði mátt vera nokkrum metrum lengra auk þess sem það var kvótalítið þannig að Hríseyingar réðu ekkert við að reka það. Þorbjörninn fékk 1.200 þorskígildistonn með því sem þótti ekki mikið fyrir vinnsluskip en á móti átti útgerðin töluvert af ufsa- og karfakvóta sem ekki nýttist í saltfiskvinnsluna. Ljóst var að vinnsla fyrirtækisins væri að færast meira út á sjó í ljósi breyttra skilyrða í þjóðfélaginu á þessum tíma.

 

Með mikilli útsjónasemi og þrautseigju bæði til lands og sjávar tókst að komast í gegnum erfiðleikana og snúa vörn í sókn. Við fórum að nýta okkur möguleika sem buðust í kerfinu til að breyta tegundum og freista þess að lengja úthaldið. Sem dæmi fengum við tvö tonn af grálúðukvóta á móti tonni af þorskkvóta en það átti seinna eftir að aukast upp í 3-4 tonn af grálúðu á móti þorsktonninu. Með þessu móti tókst okkur að bæta kvótastöðuna auk þess sem við hófum meðal annars að veiða gulllax. Á þessum árum fiskuðum við allt niður í 150 tonn af þorski en vorum aðallega ufsa, grálúðu og karfa," segir Hilmar og rifjar upp þegar veiðarnar hófust á gulllaxinum.

 

 

 

 

Ólympískar gulllaxveiðar

 

"Við vorum eitt fyrsta frystiskipið sem byrjaði að leggja sig eftir þessum fiski um 1995 ásamt Vestmannaey VE. Gulllaxinn  er hægvaxta djúpsjávarfiskur. Hann verður 27 ára gamall, 55 cm langur og við veiðum við hann í botntroll með klæðningu. Fiskurinn er alveg hvítur, bragðlaus, með óhemjumikið af gelatinbindiefni í holdinu. Hann hefur því verið mikið notaður í bland við aðrar fisktegundir í fars og hakk.

Í fyrstu sinntu örfá skip þessum veiðum en 1998 þegar flotinn hætti Smuguveiðum helltist hann yfir svæðið eins og alltaf vill verða þegar einhverjum gengur vel með eitthvað. Í framhaldi varð ofveiði, markaðurinn yfirfylltist og verðið féll. Þá tókum við síldarflökunarvél um borð, flökuðum gulllaxinn og bjuggum til marning sem seldur var til Noregs með góðum árangri um tíma.

Sjávarútvegsráðherra hefur þráast við að setja gulllaxinn í kvóta með þeim afleiðingum að hafist hafa ólympískar veiðar á tegundinni. Gulllaxinn hefur verið góður meðafli fyrir þessi skip sem mega lítið vera í þorski en nú er ljóst að það gengur ekki lengur," segir Hilmar og heldur áfram að rifjar upp:

 

 

Grálúðuskammturinn tekinn í 14 hölum

 

"Árið 1998 jókst grálúðuveiðin á Hampiðjutorginu og skömmtuðum við okkur 100 tonn í mánuði. Þegar komið var fram á árið 2001 tókum við þennan skammt í 14 hölum en síðan var farið í gulllax til að drýgja túrinn. Á þessum tíma fengust 4 tonn af grálúðu fyrir þorsktonnið.

Þá lagði Hafrannsóknarstofnun til aukningu á grálúðukvótanum sem kom alltof seint eins og venjulega og samþykktu stjórnvöld það, en ekki fyrr en grálúðustofninn var kominn í niðursveiflu. Þetta var oftar en ekki "lógikin" hjá þeim, blessuðum," segir Hilmar og glottir um leið og hann áréttar að allt tal um að fiskifræðingar hlusti á þá skipstjórana og hafi við þá samráð sé marklaust. "Þetta  er tómt bull því þeir þykjast hlusta en taka ekkert mark á því sem við segjum. Þannig hefur það alla tíð verið. Þeir eru að lágmarki tveimur árum á eftir með sínar ákvarðanir frá því að við leggjum eitthvað til við veiðarnar. Sennilega er það til þess að ekki sjáist glögglega hvaðan hugmyndirnar koma." Hilmar tekur sér málhvíld og ætlar að fara að hífa.

 

Kynntist veiðum austantjaldsskipa

 

"Árið 2001 byrjuðum við á úthafskarfanum suður á Reykjaneshrygg með ágætum árangri. Íslensku skipin veiddu mikið á 100-150 faðma dýpi með misgóðum árangri fyrr um vorið en einhverra hluta vegna sneri ég aftur þangað eftir sjómannadag sem þótti nú heldur seint. Ég var þarna einskipa þar til ég flæktist enn sunnar og var kominn 150 sjómílur suður og vestur fyrir 200 mílna línuna. Þarna var þá um 40 skipa floti austantjaldsskipa sem flest voru rússnesk. Ég sá að þau höguðu sér skipulega saman á veiðunum án þess þó að ég gæti fest fingur á hvað væri í gangi. Ég komst í samband við búlgarskan skipstjóra sem talaði góða ensku og smám saman fórum við að skiptast á upplýsingum. Kom þá í ljós að eitt skipið var forystuskip, þaðan sem veiðunum var stjórnað. Skipstjórinn á þessu skipi var eins konar aðmíráll sem gaf skipanir á hverjum morgni hvernig veiðunum yrði hagað þann daginn, hvaða stefna toguð og á hvaða dýpi. Síðan sendu hinir skipstjórarnir upplýsingar um veiðarnar til forystuskipsins í lok dags en flotinn lét reka á nóttinni. Mjög líklega var þarna um borð fiskifræðingur sem vann úr öllum upplýsingum dagsins og lagði út frá þeim línurnar um veiðistefnu og dýpi fyrir næsta dag. Maður skyldi ætla að með þessu móti væru skipin að ryksuga upp fiskinn en staðreyndin var sú að þessi skip, sem ekki voru neitt sérlega stór, fiskuðu ekki neitt sérstaklega mikið. Ekkert í líkingu við íslensku skipin þegar þau voru upp á sitt besta á óskipulögðum veiðum.

Þarna komust við að því að hægt var að fá mun fallegri karfa á mun meira dýpi en við þekktum áður, svo segja má að við séum alltaf að læra nýtt og nýtt, hér og þar. Auðvitað er alveg sama hvaðan gott kemur, málið er að vera opinn fyrir því og grípa það þegar það gefst.

Nú hagar útgerðin úthafskarfaveiðinni þannig að Gnúpur GK tekur þennan sameiginlega kvóta skipanna í tveimur ferðum þangað suður eftir," segir Hilmar brosandi og svarar Bergþóri á Hrafninum GK sem varð að fara inn á Þingeyri með mann sem hafði meitt sig á fingri en það leit ekki of vel út.

 

Stöðugt reynt að auka aflaverðmætið

 

"Í vinnslunni hjá okkur hafa orðið gagngerar breytingar á vinnuaðstöðu sem léttir og auðveldar allt ferlið alveg niður í lest. Mest munaði um að vinnsludekkið var endurskipulagt með nýjum tækjum þar sem Marel-flokkari gjörbreytti vinnslunni og jók pökkunarmöguleikana en áður var allur fiskur handflokkaður. Á tímabili myndaðist sölutregða í þorski á okkar hefðbundnu mörkuðum en með tilkomu nýja flokkarans gátum við boðið kaupendunum mun meiri nákvæmni í vinnslu margvíslegra afurða. Ekki leið á löngu þar til þeir og þá sérstaklega veitingastaðir fóru að sækjast eftir ákveðnum stærðum sem pössuðu í ákveðna skammta á matseðlunum. Þetta jók aflaverðmæti umtalsvert auk þess sem ekki þarf að liggja með afurðir langtímum saman í geymslum heldur er landað beint í gáma merktum hverjum kaupanda. Gámunum er síðan trukkað í millilandaskip í Reykjavíkurhöfn um leið og búið er að landa í Grindavík.

Upp úr aldamótunum urðu þær veigamiklu breytingar á sölukerfi fyrirtækisins að starfsmenn þess hófu að sjá um sölu stórs hluta afurðanna af skipunum en salan hafði áður verið í höndum hinna ýmsu sölusamtaka fiskiðnaðarins í Reykjavík. Þannig fæst góð dreifing í sölumálin og kemur væntanlega öllum til góða," segir Hilmar. Hann bætir við að eftir hrun hafi orðið til hálfgerður tilboðsmarkaður, sem fer í gang síðustu dagana á veiðum eða þegar skipið er á leið í land enda liggur þá fyrir hvernig aflasamsetningin er.

"Oft bítast tveir eða þrír kaupendur um hvern gám og fær sá sem best býður, auðvitað."

 

Á flótta undan þorskinum

 

Tíminn líður hratt og við Hilmar höfum komið víða við. Þegar ég kem upp í brú þennan morgun er Brynjar, stýrimaður, að toga í Sparisjóðnum, togslóð sunnan við Fjöllin ofan við Skerjadýpið. Um nóttina togaði hann á Fjöllunum ásamt Ottó M. Þorlákssyni RE og Jóni Vídalín VE en afraksturinn var ekki merkilegur, 18 pönnur af karfa.

Hilmar hefur verið á flótta í heila viku undan þorskinum sem flæddi yfir Halann og keyrði því suður á Kópanesgrunn og síðan í kantinn norðvestur af Patró í von um að reka í ufsa. Hann hafði haft heppnina með sér þegar hann var á Reykjanestánni fyrr í túrnum þegar hann setti í 20 tonn af ufsa einn sólarhringinn. Ufsinn gengur í torfum og er svo kvikur að ekki er á vísan að róa í þeim efnum. Fiskiríið dapraðist á suðursvæðinu þegar frá leið og því setti hann kúrsinn á Vestfjarðarmið í þeirri bjartsýnisvon að hitta þar á meiri ufsa í bland við ýsu og karfa. Þar er sami hittingurinn að reka í góð ufsahöl og annars staðar nema að þar þvældist þorskur alls staðar fyrir. Eftir að hafa eytt tveimur sólarhringum í kantinum 60 mílur vestur af Patró var togað á Tungunni í Víkurálnum og Wilsoncorner, en svo er suðvesturhornið á Látragrunni nefnt, eftir að Bretarnir voru hér við land. Eitt stórt núll var útkoman þarna og sama var með Kolluálinn þar sem hann togaði næst mjög ofarlega til að forðast þorsk. Ekki vantað að það var mikið líf á mælunum, kolmunni og spærlingur, en enginn almennilegur fiskur. Sviðin jörð í þeim skilningi.

 

Ýsunni rústað

 

Þennan morgun kemur Hilmar upp í brú léttur í bragði eftir að hafa tekið á því í ræktinni og farið í gufuna á eftir. Stýrimaðurinn setur hann inn í gang mála um nóttina og sest síðan í skrifstofuhornið í brúnni til að ganga frá Millunni, sem er aflaverðmætaforrit skipsins, og reiknar út fyrir hvern sólarhring sem reynist fljótlegt að þessu sinni. Hilmar dæsir yfir aflabrögðunum. Í raun er lítið að segja um þau á þessum árstíma þegar fiskur gefur sig varla til og í raun er verið að spara allar tegundir. Það er stóra staðreyndin í stöðunni.

"Við erum með um 70 tonna skammt af þorski fyrir hvern mánaðartúr og því þarf að eltast við ufsann sem er miklu erfiðari viðureignar. Nú er engin ýsa á togaraslóðinni eftir vitleysisganginn með veiðistýringuna á þeim stofni. Ýsustofninum var rústað. Karfann reynum við að spara til að nota með gulllaxinum. Kvótastaða fyrirtækisins er góð en um kvótann bítast þrír frystitogarar og fjögur línuvélbeitningaskip. Hvert skip fær úthlutað ákveðnum kvóta í upphafi hvers fiskveiðiárs frá Fiskistofu en eigendurnir stilla upp nýju dæmi sem miðast við hvernig hagkvæmast er að reka fyrirtækið á hverjum tíma og ekki veitir af í því árferði sem nú ríkir," segir Hilmar Helgason brosandi að lokum.

Birtist i jólablaði  Fiskifrétta 2010

 



  • 1

Eldra efni

Um mig

Nafn:

Þorgeir Baldursson

Farsími:

8620479

Heimilisfang:

Reynihlið 15 D 604 Hörgárbyggð

Staðsetning:

Hörgárbyggð

Um:

Fréttaritari Morgunblaðsins til sjávar og sveita og öll Almenn Ljósmyndun sem að tengist Sjávarútvegi

Tenglar

Flettingar í dag: 704
Gestir í dag: 109
Flettingar í gær: 546
Gestir í gær: 102
Samtals flettingar: 557436
Samtals gestir: 20952
Tölur uppfærðar: 19.3.2024 12:13:59
www.mbl.is