|
2212 Guðbjörg IS 46 Mynd þorgeir Baldursson
Í betra formi en fyrir fimmtán árum
– Geiri Bjartar á Ísafirði eða Geiri á Guggunni stiklar á mörgu frá langri ævi
Ásgeir Guðbjartsson skipstjóri á Ísafirði, fullu nafni Ásgeir Guðbjartur Guðbjartsson en betur þekktur í daglegu tali sem Geiri Bjartar eða Geiri á Guggunni, er einn af nafnkunnustu aflaskipstjórum landsins. Hann er sestur í helgan stein fyrir allmörgum árum enda kominn á níræðisaldur en stundar útivist af krafti og kveðst vera í miklu betra líkamlegu formi en fyrir fimmtán árum þegar hann hætti á sjónum. Í góðu veðri má sjá hann stika stórum á Ísafirði – á stuttbuxum rétt eins og suður á Kanarí.
Það er ákaflega létt yfir Geira þegar við eigum dálítið samtal þar sem litið er yfir langa og viðburðaríka ævi. Þar hafa reyndar skipst á skin og skúrir eins og jafnan hjá okkur mannfólkinu.
Geiri Bjartar er fæddur í Kjós í Grunnavíkurhreppi í Jökulfjörðum 31. júlí 1928 þannig að hann fyllir 82 árin eftir rúma viku. Foreldrar hans voru Jónína Þóra Guðbjartsdóttir og Guðbjartur Ásgeirsson.
„Ragnheiður Jónsdóttir amma mín bjó í Kjós og heima hjá henni fæddi móðir mín mig en síðan var ég allra fyrstu æviárin í Hnífsdal. Ég var tveggja ára þegar við fluttumst úr Hnífsdal hingað á Ísafjörð og eftir það ólst ég upp í Dokkunni hér á Ísafirði. Þess vegna var ég alltaf í æsku minni með annan fótinn við sjóinn, að vaða á rifinu og alltaf með báta í höndunum að stúdera hvernig þeir fóru í ölduna og slíkt. Svo þegar ég var kominn um sjö-átta ára aldurinn voru þeir þarna með skektur bæði Sæmundur gamli á Naustunum og Beggi gamli á Arnarnesinu og fleiri og maður fékk pláss hjá þeim og var mikið að leika sér á skektunum.“
Vandist því snemma að vinna
Síðan lá leið Ásgeirs eins og gengur í barnaskólann og í sveit á sumrin. „Ég var í þrjú sumur í sveit hjá ömmu minni í Kjós í Grunnavíkurhreppi. Það var góður skóli að vera þar, hún var mikill stjórnandi hún amma mín. Þar var nú tekið á hlutunum. Mér fannst gott að vera þarna. Ég hélt kannski að maður mætti fara að leika sér ef það kom rigning, en það var nú ekki. Þá var maður bara settur í kartöflugarðana að reyta arfann. Ég vandist því snemma að vinna og fékk góðan skóla hjá ömmu minni. Þarna var ég meðal annars að rista torf.
Eftir þetta var ég tvö sumur hjá séra Jóni Ólafssyni í Holti í Önundarfirði eða fram til þrettán ára aldurs. Það var ljómandi gott. Manni brá svolítið við að koma þar. Alltaf borðað á þriggja tíma fresti! Maður átti ekki því að venjast. Það var unnið í törnum og síðan tekinn matartími. Alveg lúxus að vera hjá séra Jóni.“
Alltaf sjóveikur fyrstu árin
„Það fyrsta sem ég fer á sjó er með pabba mínum þegar ég var nýfermdur, að verða fjórtán ára. Þá fórum við á dragnót og ég er upp á hálfan hlut hjá honum yfir sumarið. Túrarnir voru nokkuð langir eða fimm-sex sólarhringar og farið norður í Húnaflóann að veiða kola og annað og svo hérna á víkurnar líka. Síðan fór ég í beitningar hjá honum gamla manninum.
Eftir það vann ég í sex-átta mánuði í Norðurtanganum þegar hann var opnaður en svo fór ég til Gunnars Pálssonar skipstjóra og beitti hjá honum í landi. Þegar ég er sextán ára gamall fer ég á sjóinn í fyrsta skipti fyrir alvöru á Sædísinni með Gunnari. Það var ágætt og fast sóttur sjórinn. Það
veiddist svo mikið á stríðsárunum. Við fengum oft ágætis róðra þannig að neglt var yfir gangana og allt saman. Menn voru með tíu-ellefu tonn í þessum litlu koppum.
Svona byrjaði sjómennskan hjá mér. En ég var alltaf sjóveikur fyrstu árin. Ég vissi ekki hvar í andskotanum þetta ætlaði að enda með þessa sjóveiki.
Síðan fóru stærri bátarnir að koma, Freydísin stóra og fleiri. Þá fór ég með Halldóri Sigurðssyni á Vébirni á troll og þá sjóaðist ég loksins. Við vorum lengi í burtu, lönduðum fyrir norðan, á Skagaströnd og Siglufirði og víðar, og bjuggum alltaf í skipinu. Þá loksins fór úr mér þessi andskotans sjóveiki.“
Karfi og ufsi í kojunni
„Ég fór á síldarvertíð 1946 með Guðjóni Halldórssyni á Auðbirninum. Þá var auglýst eftir mönnum á togarann Vörð frá Patreksfirði og ég fór þangað og var á honum í þrjá túra. Það var mjög dýrmætur skóli.
Eitt sinn var ég í koju. Það var búið að fylla togarann og hann var mjög þungur. Veður var ekkert mjög slæmt en nokkuð þungur sjór. Þá kemur allt í einu hnútur og það skolast bæði karfi og ufsi yfir hausinn á manni þarna í kojunni. Manni brá náttúrlega andskoti við“, segir Ásgeir og hlær.
„Þegar ég var tvítugur árið 1948 byrjaði ég sem skipstjóri á Bryndísinni en hafði áður verið stýrimaður í tvö ár. Við lentum í óhappi um veturinn en sluppum þokkalega frá því og það styrkti mig svolítið, og síðan kláraði ég vertíðina á Jódísinni. Næsta ár tók ég við Pólstjörnunni og var með hana í þrjú ár. Það gekk ágætlega. Svo vildi ég nú fara að komast á stærri skip en það gekk ekki vel. Þá fór ég út í Bolungarvík og tók við Bangsanum.
Það fór nú eins og það fór.“
Þegar Bangsinn fórst
„Það gerði norðaustan helvítis drullu og við fórum með bátinn úr Bolungarvík og hingað inn á Ísafjörð. Svo fer eitthvað að lagast og spáði ekkert mjög illa, norðaustan stinningskalda og allhvössu með kvöldinu. Ég var nú rólegur hérna inn frá því að það var svoddan bölvuð snjómugga og maður sá ekki neitt. Svo var hringt og sagt að þeir væru að fara á sjóinn út frá. Mér er það minnisstætt, að Sirrý konan mín ætlaði ekki að geta vakið mig með nokkru einasta móti áður en við fórum í þessa sjóferð. Ég hafði kastað mér út af eftir kvöldmatinn svo ég yrði sofinn ef veðrið færi eitthvað að lagast.
Við fórum í róðurinn og lögðum lóðirnar um sextán mílur norðnorðaustur af Rit. Þá skellur hann á af norðaustan þegar við erum hálfnaðir að draga. Skrúfublöðin gefa sig og komið alveg snarbrjálað veður og ekkert hægt að gera nema sigla. Við komumst á seglunum nær landi og náum sambandi við land í gegnum radíó. Varðskipið María Júlía var statt undir Grænuhlíðinni. Ég ætla ekki að kenna einum eða neinum um neitt þegar svona kemur fyrir. Hann kallar til okkar og sagði að við skyldum fella seglin því að hann væri alveg að koma. En á meðan við vorum að bíða fengum við á okkur rosalegt brot og misstum út tvo menn. Við sáum þá aldrei meir.
Ég var alltaf í talstöðinni. Þetta var alveg rosalegt andskotans veður. Með allra verstu veðrum sem ég hef lent í á sjó. Við vorum sjö mílur norður af Ritnum þegar María Júlía kemur að okkur. Hann dældi út olíu og við það lægði svo mjög ölduna kringum skipið að hann gat tekið okkur hina þrjá sem eftir vorum. Svo sökk báturinn bara.“
Hvíldi sig á skipstjórninni
„Fyrst eftir þetta vildi ég hvíla mig á skipstjórninni og réð mig á Sólborgina og var þar í níu mánuði. Það var mjög gott og góður skóli. Þetta gekk allt vel, við fiskuðum vel bæði á Selvogsbanka og Eldeyjarbanka. Við vorum búnir að gera þrjá túra og sigldum með fyrsta túrinn.
Svo er farið í veiðiferð rétt um miðjan maí 1952. Við vorum að veiða í salt og fórum hérna beint út á Halann. Palli skipstjóri var klár og gekk yfirleitt vel. Í þetta skipti toguðum við í klukkutíma og svo keyrði hann á fullri ferð í klukkutíma. Þetta gerði hann hátt á annan sólarhring þangað til við vorum komnir austur að Gerpi og búnir að fara meira en í kringum hálft landið. Aflinn í holi náði aldrei 500 kílóum. Á þessum tíma komu miklar aflafréttir frá Grænlandi. Þar þurfti ekki annað en dýfa í, trollið mátti ekki fara í botn. En við vorum með tómt skip.
Eftir veruna á Sólborginni tók ég aftur við Pólstjörnunni. Hún var afburða sjóskip og gaf stærri bátunum ekkert eftir.“
Rosaleg átök að missa menn
– Var þetta eina skiptið sem þú misstir menn á sjó?
„Nei. Þetta var ekki búið. Það skeði aftur á Guðbjörginni, fyrsta skuttogaranum með því nafni, haustið 1974. Þá vorum við vestur á Kolluálskanti og misstum þrjá menn. Við fengum alveg óstjórnlegan skafl þegar við vorum að taka trollið. Hann reið yfir skipið og þeir hurfu þrír. Það hefur verið bæði súrt og sætt hjá manni gegnum tíðina. Sjórinn hefur bæði gefið mér mikið og tekið mikið.
Það var gríðarlega erfitt að lenda í því að missa menn. Það hjálpaði mér mikið hvað við stóðum saman við Sigríður konan mín. Hún hjálpaði mér í gegnum þetta. Þetta voru rosaleg átök. Ég held að ég hefði aldrei komist í gegnum þetta nema vegna þess hvað hún stóð þétt við hliðina á mér.“
Með sjö Guggur í röð
Útgerðarfélagið Hrönn hf. á Ísafirði gerði út Guðbjargirnar alla tíð. „Við stofnuðum Hrönnina 1956. Við byrjuðum reyndar á því 1955 að taka Ásbjörninn á leigu hjá Samvinnufélaginu og ég var með hann um haustið og veturinn. Við fengum ekki fyrstu Guðbjörgina fyrr en í apríl 1956. Síðan er ég með rununa af Guðbjörgunum. En þegar frystitogarinn kemur 1994 verður Bjartur sonur minn aðalskipstjóri en ég er afleysingaskipstjóri á því skipi fyrsta árið og hætti 67 ára gamall árið 1995 og fór alveg í land. Ég leysti hann af bara í þrjá túra fyrsta árið.
Guðbjargirnar eða Guggurnar hans Geira, sem útgerðarfélagið Hrönn hf. gerði út, voru sjö talsins í þessari röð: Árið 1956, 48 brúttórúmlestir; árið 1959, 75 brl.; árið 1963, 115 brl.; árið 1967, 250 brl.; árið 1974, 500 brl.; árið 1981, 628 brl.; árið 1994, 1.200 brl.
– Þú ert einhver kunnasti aflamaður landsins.
„Það gekk ágætlega að fiska, það vantaði ekki. Það hjálpaði nú til að hafa góðan mannskap, alltaf valinn maður í hverju rúmi. Þetta byrjaði vel strax á fyrstu vertíðinni hjá mér þó að ég væri ekki nema með fimmtán tonna bát. En þegar ég kom á Pólstjörnuna var þetta allt annað líf. Hún var miklu meira skip heldur en Dísirnar litlu. Þá reri maður miklu stífar.“
Geiri minnist sumarsins 1988 þegar þeir komu inn á Ísafjörð og lönduðu tæpum tvö hundruð tonnum eftir fimm daga. „Það var bara losað einum í hvelli og farið út aftur og vorum svo komir aftur í land með 342 tonn eftir fjóra daga.“
Ásgeir Guðbjartsson var skipstjóri í fjörutíu og fimm og hálft ár þegar búið er að draga frá níu mánuðina sem hann var á Sólborginni og tímann þegar hann var í Stýrimannaskólanum í Reykjavík, en þaðan útskrifaðist hann árið 1966. Áður en Ásgeir byrjaði sem skipstjóri var hann búinn að vera stýrimaður í tvö ár.
Sirrý var ekkert venjuleg kona
Þau Ásgeir og Sigríður Guðmunda Brynjólfsdóttir, sem jafnan var kölluð Sirrý, voru 59 ár í hjónabandi eða þangað til hún lést í fyrravor eftir langvinna vanheilsu. Börn þeirra eru fjögur. Guðbjartur er elstur og síðan koma Guðbjörg, Kristín og Jónína Brynja.
„Hún Sirrý mín var ekkert venjuleg kona. Hún var traust“, segir Ásgeir. „Hún sá marga hluti sem aðrir sáu ekki.
Ég hef gaman af að nefna eitt atvik í því sambandi. Það var eftir að ég kom í land og ég var dálítið í því að kaupa og selja hlutabréf í hinum og þessum fyrirtækjum. Ég var kominn í eignastýringu hjá Kaupþingi og það komu til mín tveir ágætir og hressir strákar að spjalla um það hvað væri nú framundan í fjármálaheiminum. Þetta var tveimur árum fyrir hrunið og allt svo bjart og fínt. Við sátum niðri í eldhúsinu og Sirrý mín var þarna líka og var ágætlega hress þó að hún hafi lent í þessum veikindum sínum. Við erum að drekka kaffi og strákarnir eru að tala um það með stjörnur í augunum hvað hlutabréfin séu alltaf að hækka og hækka.
Þá segir Sirrý mín við þessa ungu drengi alveg umbúðalaust: Hlutabréfin í bönkunum verða ekki meira virði eftir nokkur ár en sandurinn í Sahara. En drengirnir töldu að það væri nú ekki mikil hætta á ferðum!
Ég rak mig svo oft á það hvernig hún Sirrý mín sá hlutina fyrir. Ég veit ekki hvort á að kalla þetta skyggni eða hvað. Þess má geta, að ég seldi öll mín hlutabréf átta mánuðum fyrir þetta blessaða bankahrun.“
Guggan áfram gul ...
– Fræg urðu ummæli þáverandi stjórnarformanns Samherja á Akureyri þess efnis, að Guggan yrði áfram gul og áfram gerð út frá Ísafirði.
Ásgeir skellihlær. „Það er nú eins og það er. Þetta byrjaði nú þannig að það var alltaf verið að skerða þennan blessaðan kvóta. Þegar við fórum af stað og pöntuðum þetta nýja skip var dæmið alveg hreint og klárt. Ég man ekki hvað það var svo búið að skerða kvótann gríðarlega á tveimur árum frá því að skipið var pantað. Við eigendurnir í Hrönn hf. vorum ekki vanir því að skulda neinar súpur og auk þess komnir nokkuð til aldurs. Ég var á sjötugsaldri og Margrét systir mín tveimur árum eldri og sameigendurnir Marías og Guðmundur komnir á áttræðisaldur.
Það varð að samkomulagi okkar allra að selja bara skipið. Þetta þróaðist þannig að Samherji var álitlegasti kaupandinn og kom með besta tilboðið og við vorum öll sammála um að hann fengi skipið. Hjá mér var þetta hreinlega ævistarfið mitt og ég vildi ekki setja það í hendurnar á hverjum sem væri. Eitthvað kom til tals með Básafell en það var aldrei rætt neitt alvarlega.
Við töldum eðlilegt og heppilegt að skipið yrði áfram gert út frá Ísafirði. Svo kemur það bara upp að þeir vilja færa skipið til Akureyrar. Okkur brá nú andskoti illa við það. Svo á endanum seldu þeir skipið til Þýskalands.
Þrátt fyrir þetta kunni ég vel við þessa drengi hjá Samherja og var í varastjórn hjá þeim í eitt og hálft ár. Þeir tilkynntu bara að þeir þyrftu á þessum tilfæringum að halda til að reksturinn væri í góðu lagi. Gagnvart mér gekk allt eins og ráð hafði verið fyrir gert og allt í góðu lagi með það. En um leið og Þorsteinn Már Baldvinsson sagði mér að skipið yrði selt, þá tók ég þá ákvörðun að selja öll mín hlutabréf í Samherja.
Það var þá sem ég fór út í að kaupa og selja hlutabréf í hinum og þessum fyrirtækjum. Það hefur gengið mjög vel.“
Þinn kvóti er búinn
Ásgeir átti í smábátaútgerðum á Ísafirði þangað til fyrir fáum árum en stendur ekki í neinu slíku lengur. „Þegar ég fór að eldast fór ég að hlusta meira á konuna. Hún sagði við mig þegar ég var að skrattast í þessu: Þinn kvóti er búinn, þú verður að skilja það.
Og ég hlýddi því og seldi. Við vorum alltaf svo samrýmd, alveg eins og ein manneskja. Ég var heppinn í þessum viðskiptum öllum. Að minnsta kosti fær maður nóga eignaskattana þegar þeir eru farnir að leggja skatta á einhverjar krónur inni á bók!“
Stuttbuxurnar frá Kanarí
– Þú ert í golfi og líka er sagt að þú sért hlaupandi um bæinn á stuttbuxum.
„Ég er stundum á stuttbuxum, já. En það er ofsagt að ég sé að hlaupa. Ég er oft að labba á stuttbuxum þegar gott er veðrið. Ég hleyp ekki en ég geng líklega nokkuð greitt. Í vetur var ég í sex vikur úti á Kanarí og þar gekk maður svona. Ég fer bara í sömu fötin og þar þegar hér kemur fjórtán-fimmtán stiga hiti.
Klukkan níu á morgnana fer ég hérna inn eftir á æfingavöllinn í golf. Þar er ég svona tvo klukkutíma. Svo er prógramm hjá mér aftur klukkan eitt og þá labba ég minnst einn og hálfan klukkutíma. Ég geng oft upp á Skíðaveg og hérna inn fjörðinn. Ég er miklu sprækari núna en þegar ég fékk Guðbjörgina 1994. Enda er ég búinn að losa mig við átján kíló. Það er aðallega vegna þess hvað ég er duglegur að hreyfa mig. Það er útiveran sem hefur allt að segja þegar maður fer að eldast. Það er enginn sem gerir þetta fyrir mann. Maður verður að gera þetta sjálfur. Ég er allt annar maður núna en ég var fyrir fimmtán árum. Á þeim tíma hefði mér ekki þýtt að reyna að æða svona um og labba svona brekkurnar.“
Eldar ofan í sig sjálfur
– Eldarðu ofan í þig sjálfur?
„Já, ég var reyndar búinn að gera það í sjö-átta ár. Sirrý mín var búin að vera svo lasin. Varðandi heimilisstörfin var þess vegna ekkert nýtt sem kom upp hjá mér þegar hún féll frá. Ég var vanur að þrífa og skella í þvottavélina og hengja út á snúru.“
Að svo mæltu er Geiri Bjartar farinn í morgungolfið inni í Tungudal. Hann hefur aldrei slegið slöku við um dagana og gerir ekki enn.
– Hlynur Þór Magnússon.
|
