Guðjón Guðmundsson

 - gugu@fiskifrettir.is

29. desember 2021 kl. 09:00

Hjónin Bjarmi Sigurgarðarsson og Ólöf Ýr Lárusdóttir, stofnendur fyrirtækisins. Mynd/Þorgeir Baldursson

Vélfag er eitt þeirra íslensku tæknifyrirtækja sem hafa risið og dafnað innan bláa hagkerfisins og sett mark sitt á vinnslutækni í sjávarútvegi hvort sem er til lands eða sjávar.

Fyrirtækið Vélfag stofnuðu hjónin Bjarmi Sigurgarðarsson og Ólöf Ýr Lárusdóttir árið 1995 í Ólafsfirði. Framundan hjá Vélfagi, fyrir utan raðframleiðslu á hinum ýmsu vélum, er verkefnið Fiskvinnsla – næsta kynslóð sem snýst í grundvallaratriðum um samruna margra tækja í eitt. Verkefnið var styrkt um 50 milljónir kr. af Tækniþróunarsjóði.

Vélfag er í fararbroddi í heiminum í samruna hefðbundinna fiskvinnslutækja og tölvustýringar. Vöxturinn síðustu árin hefur einkum verið inn á erlenda markaði þar sem fyrirtækið er vel kynnt sem hönnuður og framleiðandi nýrrar fiskvinnslutækni. Eitt af stóru verkefnunum undanfarið ár hefur verið sala og uppsetning á tækjabúnaði fyrir fiskvinnslur á Írlandi. Bjarmi segir að fiskurinn sem unninn er þar í landi sé einkar fjölbreyttur, bæði hvað varðar tegundir og stærðir.

• Auk verktaka eru starfsmenn Vélfags 22 eins og er, örfáir í hlutastörfum. Þar af 5 í Ólafsfirði. Mynd/Þorgeir Baldursson

Í landvinnslunni eru unnar margar tegundir á hverjum degi og skipt á milli tegunda reglulega. Þetta er ólíkt því sem er hér á landi þar sem hráefnið sem berst vinnslunum er einsleitt og mestmegnis þorskur. Á Írlandi er unnið jöfnum höndum í vinnslu á hverjum degi á hake, laxi, ýsu, ufsa, alaskaufsa og þorski. Stærðirnar eru líka mismunandi, vinnslurnar kaupa hráefnið af mörkuðum og bátum og hafa þar enga stjórn á meðferð þess eða gæðum.

Samtarf við Mumansk Seafood

M 700 flökunarvélin og M500 hausarinn með slægingu/slógsugu hefur verið á markaði síðan 2007. Þetta eru mekanískar vélar sem mörkuðu innkomu Vélfags á þennan markað. Síðar bættist við M800 mekaníska roðvélin.Hún er einstök að því leyti að sem sambyggð við línu hausara og flökunarvéla frá Vélfagi skila flökin sér beint í roðdrátt án þess að  mannshöndin komi þar að. Hún er afar fyrirferðarlítil og snjöll lausn til að tryggja stöðug gæði í roðdrætti og sparar jafnframt viðhaldstíma og kostnað. 

• Eigendur Vélfags fengu Hvatningarverðlaun Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi árið 2018 og eru hér ásamt þáverandi formanni SFS, Jens Garðari Helgasyni. Mynd/Morgunblaðið

Stóra byltingin varð árið 2016 þegar fyrsta tölvustýrða M725 flökunarvélin ásamt nýrri línu hausara, M505,  var afhent  Ramma hf. um borð í Sólberg ÓF, fyrsta skipið sem fékk tölvustýrðu línu frá Vélfagi ásamt roðvélunum. Sólbergið veiðir og vinnur nálægt um 15.000 tonn á ári og búnaðurinn frá Vélfagi hefur reynst einkar vel. M725 flökunarvélin er hönnuð til vinnslu á meðalstórum og stórum bolfiski. Áður hafði Vélfag lagt grunninn að þessari tölvustýrðu stórfiskavél í samvinnu við Fisk-Seafood í landvinnslunni á Sauðárkróki.

Á síðastliðinu ári kom enn önnur kynslóð vélalínu á markað sem Vélfag hefur nú sett upp fyrir vinnslur í Írlandi og Noregi. Þetta eru M521 hausari/klumbuskurðarvél, sem þróuð var í samvinnu við rússnesku vinnslu, M705 tölvustýrð flökunarvél og M822 roðvélar. M705 flökunarvélin er minni og öflug útgáfa af fyrrnefndu M725 stórfiskavélinni en byggir á sömu lögmálunum. Líkt og M700 hefur M705 afar breitt vinnslusvið. Vélfag kynnti sem fyrr segir  á Írlandi M521 vélina sem hausar bæði með eða án klumbubeins. Klumbuskurðarvélin/hausarinn hefur verið í notkun um nokkurt skeið hjá Murmansk Seafood. Hún hentar vel þeim fyrirtækjum sem kaupa hausaðan og slægðan fisk til áframvinnslu.

Nútímavæðing á Írlandi

„Flökunarvélin er hjartað í svona vinnslum en það sem við gerðum á Írlandi var tengja búnaðinnn allan saman í eina keðju. Hausaranum og rodráttarvélinni er stýrt frá flökunarvélinni. Þetta styttir boðleiðir og vinnsluferlið. Hráefnið á að vera sem styst í vinnsluferli og vélarnar eiga að fara sem best með það. Við kynntum þetta fyrirkomulag fyrst í landvinnslu í Múrmansk sem er með fjórar vinnslulínur frá Vélfagi. Á Írlandi byggir vinnslan á þessari nýju minni línu með M705 flökunarvél sem hentar betur til vinnslu á smærri fiski.“

• Þeir sem eru áhugasamir um nýjustu tækni í sjávarútvegi starfa ekki allir í greininni. Hér er Anna Bretaprinsessa að forvitnast um vélar Vélfags á sýningu erlendis. Aðsend mynd

Vélalínurnar frá Vélfagi í Cork og Wexford á Írlandi og í Noregi vinna fisk sem er allt niður í 350 grömm að þyngd og allt upp í 8-10 kíló. Írsku vinnslurnar kaupa sinn fisk á markaði eða af bátum sem veiða innan írsku landhelginnar. Hráefnið er af öðrum toga en við þekkjum hér á Íslandi. Meðferð aflans er líka önnur. Bjarmi segir að það hafi verið áskorun að mæta vinnslunni þar sem hún er stödd núna.

Opinber stefna er á Írlandi að nútímavæða fiskvinnsluna þar í landi. BIM, (Ireland Seafood Developement Agency), niðurgreiðir kostnaðinn að hluta til í því skyni að flýta fyrir endurnýjuninni. Áður byggðu þær tvær vinnslur á Írlandi, sem nú hafa fengið búnað frá Vélfagi, að langmestu leyti á handflökun. Upphafið að samstarfinu má rekja til fundar sem Bjarmi átti með fulltrúum BIM á sjávarútvegssýningunni í Brussel árið 2018.

„Það er svo merkilegt að á Írlandi alveg eins og annars staðar, flýgur fiskisagan. Þegar vel er gert spyrst það út. Við höfum verið þarna í harðri samkeppni við aðra aðila en okkur hefur tekist vel til. Írar eru mjög kröfuharðir. Þeir vilja góða þjónustu og það hafa þeir fengið hjá Vélfagi þrátt fyrir þau strik sem covid setti í reikninginn. Þessi nýi vélbúnaður er svo þægilegur að því leyti að við getum þjónustað hann yfir netið. Það er nettenging inn á vélarnar sem eru af annarri kynslóð en eldri vélar sem útheimtu frekar þjónustumenn með tilheyrandi ferðalögum víða heim. Nú fer verulega fækkandi í þeirri stétt manna. Það næst líka lengri líftími á þessar nýju vélar með ýmsum nýjungum, til dæmis sjálfvirkum smurkerfum sem tölvukerfi stjórna, sem leiðir til enn minna viðahalds en áður.“

Vinnslan þar sem fiskurinn er

Covid 19 hafði áhrif á hátækniiðnaðinn ekki síður en ferðaþjónstuna hér á landi. Allt stöðvaðist og fyrirtækin voru í hálfgerðu tómarúmi. Bjarmi segir það augljóst mál að heimurinn er að breytast í kjölfar heimsfaraldursins. Ein þessara breytinga, og hún alls ekki lítil, er sú staðreynd að stórlega hefur dregið úr flutningi á fiski frá Evrópu til vinnslu í Kína. Þar spila inn í sóttvarnarreglur Kínverja sjálfra en líka hugarfarsbreyting sem er að verða á Vesturlöndum, ekki síst með tilliti til umhverfismála. Bjarmi og Ólöf telja víst að þessi breyting leiði til  meiri fiskvinnslu nær þeim stöðum þar sem fiskurinn veiðist. Þetta á meðal annars við um Noreg og Rússland sem hafa verið stórtæk í sölu á óunnum fiski til Kína. Þróunin felur í sér áskoranir því færri vinnandi hendur eru í þessum löndum en í Kína og launin hærri. Þetta kalli á tækni sem leysi mannshöndina af í enn meiri mæli. Um leið sé sú breyting að verða að meiri vilji er meðal ungs fólks að velja sér starf nærri sínum heimbyggðum og fjölskyldum. Ofangreindar breytingar endurspeglast allar í pantanabók Vélfags. Og frekara þróunarstarf innan Vélfags tekur líka enn frekara mið af þessum breytingum sem eru að verða.

• Þessi mynd sýnir lausnir Vélfags myndrænt. Viðskiptavinirnir eru fjölmargir, bæði á sjó og í landi. Aðsend mynd

Vélfag fékk nýlega styrk upp á 50 milljónir króna frá Tækniþróunarsjóði til að þróa það sem gengur undir vinnuheitinu Fiskvinnsla – næsta kynslóð. Verkefnisstjóri er Hólmfríður Sveinsdóttir, doktor í lífvísindum og einn helsti sérfræðingur landsins í vinnslu á ensímum úr fiski. Hún var áður m.a. framkvæmdastjóri IceProtein og Protis á Sauðárkróki. Verkefnið er unnið í nánu samstarfi við sjávarútvegsfyrirtækið Gjögur.

„Við erum núna á þeirri vegferð að setja heilan fisk í vél og vinna alla hluti hans með tölvustýringum, vatnskurðartækni, myndavélatækni og ýmsum öðrum mæliaðferðum sem hafa verið hluti af okkar vélum. Um er að ræða tækni í einu tæki sem ræður yfir mun meiri fullvinnslugetu en áður hefur þekkst. Þessi tækni verður öflugt innlegg í aukna sjálfvirkni og grænar lausnir,“ segir Ólöf.

Tækið, sem er enn á þróunarstigi, er ekki fyrirferðamikið og ræður yfir mörgum aðgerðum. Það hentar jafnt landvinnslu sem og vinnslu úti á sjó. Bjarmi segir það muni henta m.a. vel á minni staði þar sem færri búa og minni fyrirtækjum ásamt skipum, til að fjárfesta í nútímalegum vinnslulínum. Tækið byggir á þeirri tækniþekkingu sem Vélfag hefur öðlast í gegnum árin ásamt nýstárlegum viðbótum. Umsóknir um einkaleyfi fyrir hluta tækninnar er nú í ferli. Ólöf segir þessa nýju tækni henta vel inn í það umhverfi sem fiskvinnsla af öllum stærðargráðum um allan heim stendur frammi fyrir þar sem forsendan er aukin sjálfvirkni og bætt nýting auðlinda. Bjarmi kveður enn sterkar að orði og segir þessa nýju tækni geta valdið gríðarlegum breytingum ef vel tekst til. Hún geti breytt miklu í verðmætasköpun sjávarútvegsins um allan heim.

Greinin birtist i Timariti Fiskifretta i nóvember